Trong kho tàng lịch sử Việt Nam hiện đại, có những trang sách không chỉ chứa đựng dữ liệu và sự kiện, mà còn mở ra một không gian ký ức - nơi những cuộc gặp gỡ văn hóa, những xung đột giá trị và những chuyển động xã hội thể hiện rõ rệt qua từng câu chuyện. Trong chuyên mục tuần này, chúng tôi hân hạnh giới thiệu đến quý vị một công trình khoa học đặc biệt, giúp tái hiện sinh động bức tranh giáo dục Pháp tại Việt Nam trong giai đoạn đầy biến động - “Trường Pháp ở Việt Nam 1945 - 1975: Từ sứ mạng khai hóa đến ngoại giao văn hóa” của tiến sĩ Nguyễn Thuỵ Phương. Ấn phẩm do Nhà xuất bản Hà Nội cho ra mắt công chúng yêu sách vào năm 2022, gồm 345 trang viết, bìa mềm, trong khổ 16 x 24 cm.
Từ
những trang đầu, tác phẩm đã cuốn hút người đọc bằng cách tiếp cận sắc sảo, kết
hợp giữa nghiên cứu lịch sử và phân tích xã hội học. Tác giả không chỉ dừng lại
ở việc mô tả cấu trúc và cơ chế vận hành của hệ thống giáo dục Pháp tại hai miền
Nam - Bắc sau năm 1945, mà còn đi sâu vào việc giải mã những chuyển biến tư
duy, những tính toán chiến lược đằng sau các cải tổ giáo dục của Pháp trong bối
cảnh trật tự chính trị thế giới thay đổi mạnh mẽ sau Thế chiến II và cao trào
giải thực.
Cuốn
sách chỉ ra rằng từ nền tảng của một hệ thống giáo dục thuộc địa, vốn được coi
là công cụ phục vụ “sứ mạng khai hóa”, Pháp từng bước biến hệ thống này thành một
nhánh của ngoại giao văn hóa – một loại ngoại giao mềm dựa trên ảnh hưởng trí
thức, nghệ thuật, ngôn ngữ và hình ảnh quốc gia. Dưới áp lực chiến tranh, cạnh
tranh quốc tế cùng mong muốn duy trì ảnh hưởng tại Đông Dương, giáo dục trở
thành phương tiện để nước Pháp khẳng định vai trò và tiếp tục kết nối với cộng
đồng người Việt thông qua ngôn ngữ, tri thức và giá trị văn hóa.
Một
trong những điểm đặc sắc của cuốn sách là chất liệu thực tiễn phong phú, được
thu thập từ hơn 100 lời chứng của học sinh, giáo viên, phụ huynh từng gắn bó với
hệ thống trường Pháp. Họ kể về những buổi học, những giờ kiểm tra căng thẳng, mối
quan hệ thầy – trò, tình bạn học đường, và cả những ưu tư của gia đình Việt khi
lựa chọn cho con em theo học chương trình Pháp. Những câu chuyện ấy giúp độc giả
cảm nhận rõ nhịp sống học đường, hiểu về những định kiến, những khoảng cách văn
hóa, nhưng đồng thời cũng thấy được sự cởi mở, khát vọng tri thức và tinh thần
hội nhập của thế hệ trẻ Việt Nam trong bối cảnh thời cuộc nhiều biến động.
“Trường
Pháp ở Việt Nam 1945 - 1975”
cũng tái hiện một thế giới học sinh rất
riêng: những bộ phim họ xem, những thầy cô người Pháp và Việt để lại dấu ấn, những
trò chơi, những buổi thảo luận sôi nổi về triết học, văn chương, hay khát vọng
du học. Tất cả kết thành bức tranh đời sống phong phú, phản ánh sự đan xen giữa
truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa bản địa và văn hóa phương Tây.
Cuốn
sách còn được đánh giá cao bởi nhiều học giả quốc tế. Giáo sư Eric Jennings (Đại
học Toronto) nhận xét rằng tác phẩm làm sáng rõ những số phận, những hành trình
trí thức di trú từ Bắc vào Nam rồi sang mẫu quốc. Những thân phận tưởng như đã
xa nhưng vẫn để lại dấu ấn sâu sắc trong nhiều thế hệ. Trong khi đó, Giáo sư
Rebecca Rogers (Đại học Paris Descartes) khẳng định tác phẩm chứng minh rằng
giáo dục luôn nằm ở trung tâm các chiến lược chính trị, ngoại giao và gìn giữ bản
sắc - một bài học có ý nghĩa đặc biệt trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay.
Không
chỉ là một nghiên cứu học thuật công phu, “Trường Pháp ở Việt Nam 1945-1975”
còn mang giá trị nhân văn sâu sắc. Qua mỗi lời kể, mỗi trang tư liệu, người đọc
có thể cảm nhận được sự giằng xé, trăn trở của những thế hệ thanh niên Việt Nam
khi đứng giữa hai thế giới - một bên là khát vọng tiếp cận tri thức hiện đại, một
bên là ý thức dân tộc đang trỗi dậy mạnh mẽ trong thời kỳ đấu tranh giành độc lập.
Đối
với những ai đam mê nghiên cứu lịch sử Việt Nam, tìm hiểu về giáo dục học, hay
quan tâm đến tiến trình giao lưu, va chạm, dung hòa văn hóa Việt - Pháp trong
thế kỷ XX, đây là một ấn phẩm không nên bỏ lỡ. Tác phẩm cũng đặc biệt hữu ích
cho giáo viên, sinh viên, những người làm công tác nghiên cứu văn hóa - xã hội,
cũng như những ai mong muốn đọc để hiểu thêm về một phần ký ức lịch sử vốn lâu
nay chưa được khai thác sâu rộng.
Hiện
cuốn sách “Trường Pháp ở Việt Nam 1945-1975: Từ sứ mạng khai hóa đến ngoại
giao văn hóa” đang được trưng bày tại Phòng đọc tổng hợp – Thư viện số cộng
đồng Bàn Thạch (Địa chỉ: Quảng trường 24/3, đường Trần Hưng Đạo, phường Bàn Thạch,
thành phố Đà Nẵng) với chỉ số xếp giá 370/NG-P.
Kính
mời quý bạn đọc đến tham khảo, trải nghiệm và cùng khám phá những giá trị tri
thức độc đáo mà cuốn sách mang lại.
